Οι «Χαρακτήρες» του Θεόφραστου

Οι «Χαρακτήρες» του Θεόφραστου

       Ο Θεόφραστος γεννήθηκε στην Ερεσσό της Λέσβου το 372 π.Χ. Από μικρή ηλικία δέχτηκε μαθήματα από τον Λεύκιππο, νωρίς όμως μετέβη στην Αθήνα για να μαθητεύσει πλάι στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Ο τελευταίος μάλιστα που πρόσεξε την ευγλωττία και ευστροφία του Θεόφραστου ήταν και ο ίδιος που του απέδωσε το συγκεκριμένο όνομα, καθώς θεωρούσε το αληθινό του όνομα «Τύρταμος», κακόηχο και δυπρόφερτο. Ο Θεόφραστος γρήγορα διεκρίθη στη σχολή των «Περιπατητικών» (οι οποίοι ονομάστηκαν έτσι γιατί περπατούσαν ενόσω λάμβανε χώρα η διδασκαλία). Όταν το 322π.Χ. ο Αριστοτέλης πέθανε, τον διαδέχτηκε ο Θεόφραστος ο οποίος διηύθυνε τη Σχολή για εικοσιπέντε έτη, έως το θάνατό του, το 287 π.Χ. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως εκείνη την περίοδο η Περιπατητική Σχολή βρέθηκε στην άνθησή της και αριθμούσε δύο χιλιάδες μαθητές. 

         Ο Θεόφραστος ασχολήθηκε με τη φυσιοδιφία όπως ο δάσκαλός του κι έγραψε έργα περί βοτανικής, περί φυσικών θεωριών αλλά και περί θρησκείας. Σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση κινούνται οι «Χαρακτήρες», όπου ο φιλόσοφος συγκεντρώνει τριάντα σχεδιάσματα ανθρώπινων τύπων τους οποίους περιγράφει χωρίς να κρίνει, παρουσιάζοντας αυτούσια την πραγματικότητα, μέσα στα πολιτιστικά πλαίσια της αττικής κοινωνίας της εποχής του (οι ηθικοπλαστικοί πρόλογοι σε μερικά σημεία είναι νόθες προσθήκες). Οι «Χαρακτήρες» λοιπόν συνιστούν την πρώτη έκφραση της ηθικής κοινωνικής νοοτροπίας αλλά και την πρώτη πηγή κωμωδίας από την οποία γεννήθηκε ο Μένανδρος, τον οποίο μιμήθηκε- εν συνεχεία- ο Ρωμαίος Τερέντιος. 

         Ο φιλόσοφος περιγράφει μέσα από το έργο του τα ήθη και τα έθιμα των Αθηναίων, όχι όλων των Ελλήνων.  Αναφέρει, μεταξύ άλλων, τις γιορτές τους, τις δεισιδαιμονίες , τη στρεψοδικία, την πολυτέλεια και άλλα, καταδεικνύοντας πως παρότι οι εποχές και οι αντιλήψεις αλλάζουν, οι ανθρώπινοι τύποι παραμένουν διαχρονικά οι ίδιοι. Το έργο περιλαμβάνει τα κεφάλαια περὶ εἰρωνείας, κολακείας, ἀδολεσχίας, ἀγροικίας, ἀρεσκείας, ἀπονοίας, λαλιᾶς, λογοποΐας, ἀναισχυντίας, μικρολογίας· βδελυρίας, ἀκαιρίας, περιεργείας, ἀναισθησίας, αὐθαδείας, δεισιδαιμονίας, μεμψιμοιρίας, ἀπιστίας, δυσχερείας, ἀηδίας· μικροφιλοτιμίας, ἀνελευθερίας, ἀλαζωνείας, ὑπερηφανίας, δειλίας, ὀλιγαρχίας, ὀψιμαθίας, κακολογίας, φιλοπονηρίας, αἰσχροκερδείας.

         Κι αν ακόμη κι άλλοι σπουδαίοι έγραψαν για τον άνθρωπο και την ηθική αυτού, όπως ο Αριστοτέλης με τα «Ηθικά Νικομάχεια» ή ο Πλούταρχος  με τους «Βίους Παράλληλους» και την εξέταση σπουδαίων προσωπικοτήτων, ο Θεόφραστος πιο λαϊκός θαρρεί κανείς, πιο προσιτός,  δε μελέτησε τις ηθικές διαθέσεις του ανθρώπου σαν αφηρημένες έννοιες παρά πρόσεξε τον καθημερινό άνθρωπο, τον απλό, γεγονός που μοιάζει, εν τέλει, να μας τέρπει περισσότερο. Αυτό άλλωστε καθιστά τους «Χαρακτήρες» ένα από τα διακεδαστικότερα  έργα της ελληνικής φιλολογίας, με ύφος φυσικό, γοργό και λιτό και νόημα σταθερά επίκαιρο και διδακτικό.

Πηγές:
Βενιανάκη Ευαγγ. (1991). Θεοφράστου Χαρακτήρες (μετάφραση), Αθήνα: Γνώση.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CF%8C%CF%86%CF%81%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82