ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ηράκλειο, Κρήτη – Σε πλήρη κινητοποίηση βρίσκεται ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ), εκφράζοντας την έντονη αντίθεσή του στην προτεινόμενη χωροθέτηση του ραντάρ του νέου Διεθνούς Αερολιμένα Ηρακλείου, σε άμεση επαφή με ένα μοναδικό μινωικό μνημείο που ήρθε στο φως στον λόφο Παπούρα. Ο ΣΕΑ κάνει λόγο για «αδιανόητη πρόταση» που υπονομεύει την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου και καλεί σε κινητοποιήσεις σε Αθήνα και Ηράκλειο την Τετάρτη 9 Ιουλίου 2025.

Ένα Μνημείο Μείζονος Σημασίας υπό Απειλή

Η ανασκαφική έρευνα στον λόφο Παπούρα, στο πλαίσιο του έργου του νέου αεροδρομίου, αποκάλυψε μια εξαιρετικά σπάνια κυκλική κατασκευή διαμέτρου 48-50μ., η οποία χρονολογείται από την Προανακτορική έως την πρώιμη Παλαιοανακτορική περίοδο. Πρόκειται για ένα κτίσμα με δαιδαλώδη διάρθρωση επάλληλων λιθόκτιστων δακτυλίων σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα.

Σύμφωνα με τον ΣΕΑ, το μνημείο αυτό είναι μοναδικό στον Αιγαιακό χώρο τόσο για την αρχιτεκτονική του σύλληψη όσο και για την περίοπτη θέση του πάνω από την πεδιάδα του Καστελίου. Η ανασκαφή του δεν έχει ολοκληρωθεί, ωστόσο, όλοι οι ερευνητές συμφωνούν ότι η δημοσίευσή του θα αλλάξει άρδην τα αρχαιολογικά δεδομένα για την Εποχή του Χαλκού στην Κρήτη και το Αιγαίο. Ο ΣΕΑ το χαρακτηρίζει μνημείο μείζονος σημασίας, κατά τον ορισμό του αρχαιολογικού νόμου.

Παραβίαση Νόμων και Αδράνεια Υπουργείων

Ο ΣΕΑ επισημαίνει ότι η ύπαρξη αρχαιολογικής θέσης στον λόφο Παπούρα ήταν γνωστή στη βιβλιογραφία πολύ πριν τον σχεδιασμό του νέου αερολιμένα. Επιφανειακές αρχαιολογικές έρευνες είχαν ήδη τεκμηριώσει πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων στην πλούσια σε αρχαιολογικό ορίζοντα περιοχή της Πεδιάδας. «Οι δοκιμαστικές τομές και οι ανασκαφές, και μάλιστα σε διαπιστωμένες θέσεις, οφείλουν να γίνονται πριν την έναρξη της κατασκευής του εκάστοτε έργου. Δυστυχώς αυτό δεν ακολουθήθηκε στην περίπτωση του νέου αερολιμένα», τονίζει ο ΣΕΑ.

Το πιο ανησυχητικό, σύμφωνα με τον Σύλλογο, είναι ότι η τοποθέτηση του ραντάρ του αεροδρομίου στον ίδιο λόφο, σε απόσταση μόλις 20 μέτρων από το μινωικό μνημείο, είναι απολύτως απαγορευτική για οποιαδήποτε ανάδειξη του μνημείου. Παρόλα αυτά, αυτή η «αδιανόητη πρόταση» εισάγεται την Τετάρτη 9 Ιουλίου 2025 στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα χρόνο πριν, το Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών (ΥΠΟΜΕ) είχαν ανακοινώσει ότι θα βρουν εναλλακτική θέση για το ραντάρ και τα συνοδά έργα. Ωστόσο, «καμία μελέτη εναλλακτικής χωροθέτησης, καμία μελέτη αεροναυτιλίας δεν εκπονήθηκε ως τώρα. Αντιθέτως, μετά από έναν χρόνο αδράνειας, η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ και του ΥΠΟΜΕ εμφανίζουν ως “λύση” την τοποθέτηση των εγκαταστάσεων των ραδιοβοηθημάτων (ραντάρ, κεραία, συνοδά έργα) εκατέρωθεν του μνημείου, στον ίδιο λόφο και σε απόσταση 20 μ!», αναφέρει ο ΣΕΑ.

«Ψευδεπίγραφος Τίτλος» και Έλλειψη Εναλλακτικών Λύσεων

Τα ανυπόγραφα σχέδια που έχουν δει το φως της δημοσιότητας σκιαγραφούν μια εφιαλτική εικόνα. Αυτά τα σχέδια, χωρίς να συνοδεύονται από κανονική μελέτη και χωρίς να έχουν εξεταστεί εναλλακτικές τοποθετήσεις, εισάγονται με συνοπτικές διαδικασίες στο ΚΑΣ, παρά την εκπεφρασμένη αντίθεση σύσσωμης της αρχαιολογικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας.

Ακόμη χειρότερη είναι, κατά τον ΣΕΑ, η πλάνη που επιχειρεί το Υπουργείο με τη διατύπωση του θέματος 5 της συνεδρίας του ΚΑΣ ως «προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των αρχαίων καταλοίπων που αποκαλύφθηκαν στην κορυφή του λόφου Παπούρα». Ο ΣΕΑ χαρακτηρίζει τον τίτλο «ψευδεπίγραφο», καθώς «καμία μελέτη δεν έχει εκπονηθεί για την συντήρηση ή στερέωση του μνημείου, του οποίου η ανασκαφή είναι ακόμη σε εξέλιξη! Μάλιστα, η ευάλωτη τοιχοποιία του μνημείου επιτάσσει την στέγαση του, που δεν μπορεί να συνυπάρξει με την κατασκευή ραντάρ, για λόγους ασφαλείας του αεροδρομίου. Το να βαφτίζεται “ανάδειξη” ο εγκιβωτισμός του μνημείου ανάμεσα σε περιφράξεις, κεραίες και υποσταθμούς, είναι τουλάχιστον προκλητικό!».

Ο ΣΕΑ υπογραμμίζει ότι «σε κανένα τεχνικό πρόβλημα εν έτει 2025 δεν υπάρχει μόνο μία τεχνική λύση» και υπενθυμίζει ότι «είναι προϋπόθεση της νομοθεσίας σε κάθε Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων να εμφανίζονται το λιγότερο 3 εναλλακτικές».

Απαιτήσεις και Κάλεσμα σε Κινητοποίηση

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων απαιτεί:

Να αποσυρθεί το θέμα 5 από την ημερήσια διάταξη της συνεδρίασης του ΚΑΣ.
Να αποσυρθεί η προμελέτη ως απαράδεκτη.
Να εισαχθεί άμεσα στο ΚΑΣ για απόφαση η οριοθέτηση ολόκληρου του λόφου ως αρχαιολογικού χώρου και ο χαρακτηρισμός του μνημείου ως «μείζονος σημασίας».
Να αναγκαστεί το ΥΠΟΜΕ και η ΥΠΑ να μελετήσουν εναλλακτικές λύσεις για την χωροθέτηση του συνόλου των έργων του ραντάρ, με επιστημονική τεκμηρίωση και κοστολόγηση, και να τις παρουσιάσουν δημόσια.

Το μοναδικό σε μέγεθος, σχήμα, αρχιτεκτονική σύλληψη και εκτέλεση, μνημείο της Παπούρας να προστατευθεί, να μελετηθεί, να συντηρηθεί και να αναδειχθεί σε επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, με τις κατάλληλες διαμορφώσεις (π.χ. στέγαστρο) και να μην υπονομευθεί με κανένα τρόπο η ακεραιότητά του, ο ευρύτερος περιβάλλων χώρος του καθώς και η μελλοντική επισκεψιμότητά του.

Ο ΣΕΑ καλεί σε κινητοποίηση την Τετάρτη 9 Ιουλίου 2025, στις 5 μ.μ. στα εξής σημεία:

ΑΘΗΝΑ: κτίριο του ΥΠΠΟ, Μπουμπουλίνας 20-22

ΗΡΑΚΛΕΙΟ: πλατεία Λιονταριών