ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Μία αλλιώτικη γνωριμία 

Μια εκδρομή στα Ίρια, ένα ταξίδι στον χρόνο 

Βρέθηκα στα Ίρια. Παραθαλάσσιο χωριό με πληθυσμό περίπου 800 κατοίκους, σε απόσταση μισής ώρας από το Ναύπλιο. Αγροτική περιοχή με εύφορο έδαφος και μοναδικό μικροκλίμα με καλλιέργειες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Μεταξύ αυτών ένα μοναδικό προϊόν Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (Π.Γ.Ε.), η Αγκινάρα Ιρίων, η οποία καλλιεργείται στην περιοχή από το 1947.

Εδώ και πολλά χρόνια ένα παλιό πέτρινο κτίσμα έστεκε ερείπιο – όπως πολλά άλλα κτίσματα σε άλλες περιοχές της χώρας μας – με ένα αδιάφορο σοβά, παράθυρα να χάσκουν, με οροφή κατεστραμμένη, έρμαιο της εγκατάλειψης, έρημο και ψυχρό. 

Πριν από έξι χρόνια είδα εργάτες και ξεκίνησαν εργασίες κατασκευής-επισκευής. Τα κεραμίδια δεν πετάχτηκαν, επαναχρησιμοποιήθηκαν και στερεώθηκαν γερά εφαρμόζοντας την παλιά τεχνική με δέσιμο σαν δαντέλα. Τα πορτοπαράθυρα, άλλα φθαρμένα, άλλα σιδερένια αντικαταστάθηκαν με ξύλινα, καθαρισμός, καλλωπισμός κλπ. Η πρώτη σκέψη ήταν ότι πωλήθηκε και ο νέος ιδιοκτήτης το φτιάχνει για να μείνει. Όμως, μετά από 2 χρόνια, αυτό το οίκημα μας συστήθηκε ως « Ίρια Μύλος» , ένα μικρό μουσείο με την ιστορία του που αφορά όλο το χωριό μας τα ΄Ιρια. («Ήρι» μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα). 

Για πρώτη φορά το επισκέφθηκα τον Αύγουστο 2022 μαζί με συγγενείς που είχαν έρθει από την Αυστρία και ανακαλύψαμε ένα «διαμαντάκι», που κανείς δεν περίμενε να βρει με την απορία τους γιατί δεν αναφέρεται σε κάποιον οδηγό της περιοχής.

Μετά από μερικούς μήνες ξαναπήγα στο χώρο γιατί ήθελα να γνωρίσω αυτόν που μετέτρεψε το ερείπιο  -με πολύ σεβασμό στην παράδοση-σε ένα υπέροχο κτίριο  και συναντήθηκα με την Βασιλική Γιωννά, εμπνευστή, δημιουργό και ιδιοκτήτρια του Μύλου. Μεγάλη έκπληξη η επιθυμία της για την αναστήλωσή του, την δημιουργία του. Με μεράκι, ζήλο, αγάπη για τον τόπο της και την παράδοση, θέληση, πείσμα, με πολλή προσωπική εργασία και χάρη στην οικονομική υποστήριξη ανθρώπων που βοήθησαν χωρίς ανταλλάγματα και συναλλαγές. Μόνο και μόνο επειδή κι αυτοί πίστεψαν σε αυτό. 

Καθίσαμε έξω από τον Μύλο, στο παλιό τραπεζάκι καφενείου, με λουκούμι και λικέρ τριαντάφυλλο και πιάσαμε την κουβέντα

Για την πλούσια ιστορία των Ιρίων, από την αρχαιότητα έως σήμερα, για το αρχαίο Ναυάγιο των Ιρίων, από τα πιο σημαντικά, το αρχαίο λατομείο, το φρυκτώριο, το μεσαιωνικό χωριό, τις εκκλησίες της περιοχής, μικρά στολίδια μέσα στη φύση. Τα ήθη, τα έθιμα, την παράδοση, τις ιστορίες του χωριού.

Φτάσαμε στα Ίρια της δεκαετίας του ‘30. Τότε που ένα μπουλούκι των περίφημων Λαγκαδιανών μαστόρων φτάνει στο χωριό και ξεκινά το κτίσιμο του Πετρόμυλου, του σπιτιού της οικογένειας, αλλά και άλλων κατοικιών στην περιοχή. Με πέτρα πελεκημένη στο χέρι και ξύλο, αξιοποιώντας τα μοναδικά στοιχεία του τόπου και εφαρμόζοντας αρχές που παραπέμπουν στη σύγχρονη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, σε μια εποχή που ο όρος δεν υπήρχε.

Ο Πετρόμυλος ξεκινά τη λειτουργία του «5-12-1939» η ημερομηνία χαράσσεται στο δάπεδο μαζί με τα στοιχεία του ιδιοκτήτη και του τεχνίτη. Οι μυλόπετρες λειτουργούν με μηχανή πετρελαίου, «άλεσις καθ΄εκάστη, ήλιο με ήλιο» καθώς μόνο το φυσικό φως επέτρεπε τη λειτουργία του μύλου, αλλά και την κυκλοφορία του κόσμου στο χωριό.

Ο Πετρόμυλος λειτούργησε μέχρι και τη δεκαετία του ’60, ταυτίζοντας την παρουσία του με την τοπική οικονομική και κοινωνική ιστορία, αλλά και με ταραγμένες περιόδους της ελληνικής ιστορίας, τον πόλεμο, την κατοχή, τον εμφύλιο.

Σήμερα φιλοξενεί φορεσιές, κειμήλια, ιστορίες, όλα περιστρέφονται γύρω από την ιστορία του χωριού. 

Ένα κομμάτι της ελληνικής ιστορίας ζωντανεύει. Είναι οι Ήρωες του χωριού που πολέμησαν και έδωσαν τη ζωή τους για την Πατρίδα. Ο κύκλος ανοίγει με τον Εθνικό Διχασμό και την Δ’ Στρατιά που το 1918 βρέθηκε αιχμάλωτη στο Γκέρλιτς της Γερμανίας, συνεχίζει με τη Μικρασιατική εκστρατεία, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κλείνει με τον Εμφύλιο.  

Σημειώματα από τη διάρκεια του Εμφυλίου, το βιβλίο-πελατολόγιο του Πετρόμυλου, η άδεια λειτουργίας του 1938.

Συνεχίσαμε την βόλτα μας στο σπίτι. Το παραδοσιακό σπίτι του χωριού σε μικρή απόσταση από τον Μύλο. Ο τρόπος ζωής μιας άλλης εποχής ζωντανεύει μέσα από αντικείμενα και αληθινές ιστορίες.

Στη μεγάλη βεράντα αγναντεύοντας τον κάμπο των Ιρίων, με τον ήλιο να δύει ρώτησα την Βασιλική πως αποφάσισε να προχωρήσει στην αναστήλωση του Πετρόμυλου και πoιο το όραμά της για το συνολικό εγχείρημα. Η Βασιλική, εξαιρετική ξεναγός στον Πετρόμυλο και στο σπίτι απαντά με απλότητα ότι  «Τα Ίρια έχουν πλούσια ιστορία και σημαντικά τοπόσημα, όμως αυτή η ιστορία δεν έχει αναδειχθεί. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά περνώντας τα χρόνια και καθώς οι μεγαλύτεροι «φεύγουν», μαζί τους φεύγει ένα κομμάτι της γνώσης του τόπου, των εθίμων, των παραδόσεων. Που εμείς οι νεότεροι δεν το γνωρίζουμε.
Δεν οραματίστηκα ένα μουσείο με την κλασική εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας.
Οραματίστηκα ένα Οικομουσείο. Οραματίστηκα τον Μύλο μαζί με το παραδοσιακό σπίτι του χωριού, μαζί με τις ιστορίες του χωριού, τα έθιμα, τις γεύσεις, την ιστορία της περιοχής. Συνδεδεμένα όλα, μια αλυσίδα, ένα ταξίδι στον χρόνο, μια βιωματική εμπειρία για τον επισκέπτη της περιοχής και ακόμα περισσότερο για τα παιδιά.»

Ο ήλιος είχε πλέον κρυφτεί για τα καλά πίσω από τα απέναντι βουνά στην Αρκαδία, τα φώτα στους δρόμους είχαν ήδη ανάψει και εμείς ακόμη στην βεράντα σε μία συζήτηση που πραγματικά μας είχε συνεπάρει. 
Ετοιμαστήκαμε να ανανεώσουμε για την επόμενη φορά όταν στα ξαφνικά 

«Μια στιγμή μην ξεχάσω» είπε η Βασιλική.
Εμφανίστηκε με μια ασπρόμαυρη φωτογραφία στο χέρι.

«Σχολικόν Ενθύμιον. Δημοτικό Σχολείο Ιρίων,  1940-42».  

Μου λέει κοίτα ꞉
«Είναι η γενιά που μεγάλωσε απότομα και κατά τα δύο πρώτα χρόνια της Κατοχής είτε δεν πήγε καθόλου σχολείο, είτε παρακολούθησε για λίγο. Σφιγμένα πρόσωπα, ξυπόλητα παιδιά, μαύρο περιβραχιόνιο, ένδειξη απώλειας και πένθους. Για τα σημερινά εκπαιδευτικά δεδομένα ταχύτητας και τα αυστηρά χρονοδιαγράμματα, η γενιά αυτή «έχασε» δύο χρόνια.
Στατιστικά, οι πιθανότητες επιτυχίας δεν θα ήταν με το μέρος τους. 
Ευτυχώς όμως η ζωή δεν έχει στατιστικά. Η γενιά αυτή προχώρησε, δημιούργησε και απέδειξε ότι δεν υπάρχουν "χαμένες χρονιές" .»

Η φωτογραφία αυτή δεν ήταν μία τυχαία φωτογραφία. Σε αυτή την φωτογραφία αναγνώρισα τη μητέρα μου. Το κοριτσάκι με μία κορδέλα στα μαλλιά στη μεσαία σειρά, ο πατέρας της Βασιλικής με το καπελάκι στην πάνω σειρά… 

Έκανα στη Βασιλική -πριν την καληνύχτα- μία τελευταία ερώτηση για το «ποια είναι τα επόμενα σχέδια» η απάντηση της Βασιλικής άμεση και αποφασιστική «Το όραμα δεν είναι πια προσωπικό. Είναι ομαδικό. Και αυτό το κάνει πιο ισχυρό. Είναι οι άνθρωποι που μοιράζονται τις μνήμες και τις ιστορίες τους, που εμπιστεύονται τα ενθύμιά τους. Είναι η επιθυμία μας να διαφυλάξουμε την υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας και να την παραδώσουμε στους επόμενους. Αυτό είναι το σχέδιό μας και ο στόχος μας».

Τελικά αξίζει να ονειρευόμαστε. 
Είπαμε καληνύχτα και εις το  επανιδείν.
Στο δρόμο της επιστροφής, ένοιωθα γεμάτη από χαρά και τιμή που γνώρισα έναν  τόσο αξιόλογο άτομο.  

Σε ευχαριστούμε Βασιλική ! 

Iria Milos | Facebook
iriamilos1930  [Instagram]