EDITORIAL

68 χρόνια μετά, το μήνυμα παραμένει Αθάνατο

Σήμερα, 26 Οκτωβρίου, τιμούμε τη μνήμη ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες λογοτέχνες και στοχαστές του 20ού αιώνα, του Νίκου Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα, το 1957, στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, σε ηλικία 74 ετών.

Ο θάνατός του, όπως και η ζωή του, δεν ήταν ήσυχος. Η Εκκλησία αρνήθηκε να γίνει η ταφή του με εκκλησιαστική τελετή, λόγω των «αιρετικών» του έργων (Ο Τελευταίος Πειρασμός, Ασκητική). Ωστόσο, η λαϊκή βούληση τον τίμησε με λαϊκό προσκύνημα στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπου και ενταφιάστηκε στον Προμαχώνα Μαρτινέγκο.

Εκεί, στο πέτρινο μνήμα, χαράχθηκε η φράση που αποτελεί τη συνοπτική φιλοσοφία και διαθήκη του:

«Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Είμαι ελεύθερος.»

Αυτή η φράση, που συχνά παρερμηνεύεται ως απόγνωση, είναι στην πραγματικότητα μια κραυγή απελευθέρωσης. Ας αποκρυπτογραφήσουμε τα τρία μεγάλα μαθήματα που μας άφησε ο Κρητικός Δάσκαλος.

Δεν ελπίζω τίποτα: Η σωτηρία είναι δική σου

Για τον Καζαντζάκη, η ελπίδα, όπως συχνά τη βιώνουμε, είναι μια παθητική αναμονή. Είναι η προσδοκία ότι κάποια εξωτερική δύναμη –ο Θεός, ο σωτήρας, η τύχη– θα έρθει να μας λυτρώσει από τα προβλήματα.

Αντίθετα, η Καζαντζακική σκέψη είναι απόλυτα ενεργητική. Το «Δεν ελπίζω τίποτα» σημαίνει:

• Αποδέχομαι ότι η ζωή είναι ένας αέναος αγώνας.
• Αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη του εαυτού μου.
• Ενεργώ τώρα, χωρίς να περιμένω την τέλεια στιγμή.

Αυτό το δίδαγμα βρίσκεται στον πυρήνα του Αλέξη Ζορμπά: η λύτρωση έρχεται μέσα από τη δράση, το λάθος και την πλήρη βύθιση στην παρούσα στιγμή.

Δε φοβούμαι τίποτα: Η πάλη με τα σκοτάδια

Ο φόβος είναι η μεγαλύτερη φυλακή του ανθρώπου. Ο Καζαντζάκης, μέσα από την Ασκητική, μάς καλεί σε μια διαρκή πάλη με τον φόβο, τον οποίο αντιλαμβάνεται ως τον δράκο που πρέπει να σκοτώσει ο ήρωας μέσα του.

• Ο φόβος του θανάτου, της φθοράς, της αποτυχίας.
• Ο φόβος της γνώμης των άλλων, που μας κρατά δέσμιους της κοινωνικής σύμβασης.

Η αληθινή ελευθερία έρχεται όταν νικάς τον φόβο σου και γίνεσαι κυρίαρχος του εαυτού σου. Οι ήρωές του, από τον Καπετάν Μιχάλη μέχρι τον Χριστό του, είναι άνθρωποι που παλεύουν με τα προσωπικά τους σκοτάδια για να βρουν το φως, επιλέγοντας τον ανηφορικό δρόμο της συνείδησης.

Είμαι Ελεύθερος: Η τελική κατάκτηση

Το τρίτο μέρος του επιγράμματος είναι το αποτέλεσμα των δύο πρώτων. Όταν κανείς δεν ελπίζει σε εξωτερική σωτηρία (αποδοχή της ευθύνης) και δεν φοβάται τίποτα (νίκη επί του φόβου), το μόνο που μένει είναι η απόλυτη ελευθερία.

Αυτή η ελευθερία είναι η γνώση ότι, όσο δύσκολος κι αν είναι ο δρόμος, εμείς επιλέγουμε τη στάση μας απέναντι σε αυτόν.

Ο Καζαντζάκης, ως ακαταπόνητος ταξιδευτής και στοχαστής, μας δίδαξε ότι η ζωή είναι μια διαρκής πορεία – ένας "Ανήφορος" – και ότι το νόημα της ζωής βρίσκεται στον ίδιο τον αγώνα για να φτάσουμε στην κορυφή.

Η Διαθήκη του: Μια υπόμνηση για το σήμερα

Σαν σήμερα, 68 χρόνια μετά τον θάνατό του, το έργο του Καζαντζάκη είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Μας καλεί να αποτινάξουμε την απάθεια, να αναλάβουμε τη ζωή μας και να παλέψουμε για την ελευθερία του πνεύματος, την μόνη που έχει πραγματική αξία.

Ας τον τιμήσουμε, διαβάζοντας ξανά τις λέξεις του και κάνοντας την επιλογή του αγώνα.

Σημείωση για τη Φωτογραφία (Photo Credit)
Επιγραφή στον τάφο του Νίκου Καζαντζάκη, Προμαχώνας Μαρτινέγκο. Φωτογραφία: Hartmut Riehm (Σεπτέμβριος 2005)